Spis treści

Co właściwie oznacza zapłodnienie in vitro?

W pierwszej kolejności warto wyjaśnić, że skrót “in vitro” w dosłownym znaczeniu oznacza “w szkle”. Termin ten dotyczy więc wszystkich procesów biologicznych i badań przeprowadzanych w warunkach laboratoryjnych, czyli w odróżnieniu od “in vivo” odbywających się poza organizmem żywym. Fachowo zapłodnienie pozaustrojowe określane jest skrótem IVF (in vitro fertilization). Powszechnie natomiast mówi się o zapłodnieniu in vitro, co również jest poprawne przy zestawieniu obu tych słów. 

Zapłodnienie metodą in vitro znane jest od kilkudziesięciu lat. W uproszczeniu proces ten polega na połączeniu komórki jajowej z plemnikiem w laboratorium. Kolejno wykonuje się transfer zarodka/zarodków do macicy. W praktyce jest to złożona procedura, składająca się z kilku etapów. W dalszej części przybliżamy szczegóły i omawiamy zapłodnienie in vitro krok po kroku.  

 

Jakie są wskazania do procedury in vitro?

Pozaustrojowe zapłodnienie uznawane jest za obecnie najskuteczniejszą metodę leczenia niepłodności. Warto w tym momencie wyjaśnić, że o niepłodności mówimy wówczas, gdy para regularnie współżyje i pomimo tego nie udaje się jej doczekać poczęcia dziecka przez minimum rok. Z kolei bezpłodność definiowana jest jako całkowite pozbawienie możliwości spłodzenia potomka - w takich przypadkach in vitro nie znajduje zastosowania, z pewnymi wyjątkami, które również zostaną wyjaśnione. 

Wskazaniem do leczenia niepłodności metodą in vitro jest brak skuteczności w przypadku innych działań zachowawczych, np. niepowodzenie przy leczeniu farmakologicznym lub chirurgicznym. IVF zaleca się również, gdy po przeprowadzeniu szczegółowej diagnostyki od razu wiadomo, że nie istnieją szanse na zapłodnienie naturalne lub są one znikome.   

 

Najczęstsze przyczyny niepłodności kwalifikujące do in vitro

Zapłodnienie in vitro polega na połączeniu żeńskiej komórki płciowej z plemnikiem w warunkach laboratoryjnych. Tym samym proces ten nie może się odbyć bez ich pozyskania. Całkowita bezpłodność, np. brak narządów rodnych u mężczyzny lub kobiety, wyklucza więc tę metodę, jeśli małżonkom zależy na spłodzeniu dziecka z wykorzystaniem wyłącznie własnych genów.

Najczęściej wskazaniami do IFV są:

  • w przypadku kobiet: niedrożność jajowodów; zaburzenia owulacji, endometrioza;

  • w przypadku mężczyzn: niska jakość nasienia, czyli niewielka ilość plemników lub ich mała ruchliwość czy krótka żywotność. 

Zdarza się też, że przyczyny niepłodności nie można ustalić. Do zabiegu mogą też zostać zakwalifikowane pary, w których przypadku problem bezpłodności leży po jednej stronie. Mowa o skorzystaniu z komórki jajowej lub plemników pozyskanych od anonimowego dawcy lub dawczyni.  

 

Podstawowe metody zapłodnienia in vitro

W zależności od przyczyn niepłodności stosuje się różne metody zapłodnienia in vitro. Klasyczna polega na połączeniu komórek jajowych z odpowiednio przygotowanym nasieniem. Z kolei metoda ICSI polega na docytoplazmatycznym podaniu plemnika do komórki jajowej.   

 

Od czego należy zacząć leczenie niepłodności?

Aby rozwiązać problem niepłodności, niestety nie wystarczy zgłosić się na wizytę do kliniki i rozpocząć procedurę zapłodnienia pozaustrojowego. W pierwszej kolejności trzeba się zakwalifikować do procedury. Niezbędny jest szczegółowy wywiad z parą, a także przeprowadzenie badań diagnostycznych, na których podstawie stwierdza się przyczynę niepłodności. Jeśli para wcześniej podejmowała już jakieś kroki, należy zabrać ze sobą zgromadzone wyniki badań.

Zwykle zalecana jest też konsultacja psychologiczna. Dopiero po zgromadzeniu niezbędnych informacji lekarz decyduje o możliwości zastosowania procedury medycznej zapłodnienia in vitro. Komplet badań niezbędny jest również do wyboru odpowiedniej metody. W wielu przypadkach wystarczające są dwie wizyty, niekiedy więcej. 

Gdy kwalifikacja do in vitro przebiegnie pomyślnie, można rozpocząć przygotowania. Obejmują one m.in. wykonanie badań wskazanych przez lekarza. Zapłodnienie in vitro składa się z kilku etapów, które przybliżamy w dalszej części. 

 

Pierwszy etap procesu IVF - stymulacja hormonalna

Faktyczny proces zapłodnienia in vitro rozpoczyna się od indukcji poliowulacji. Stymulacja hormonalna polega na przyjmowaniu przez kobietę leków, dzięki którym uzyskuje się większą liczbę oocytów (żeńskich komórek płciowych/jajowych) w danym cyklu. Celem tego etapu jest zwiększenie szans na powodzenie całego procesu. Leki w indywidualnie dobranej dawce podaje się podskórnie, zawsze o tej samej godzinie. Pacjentka może wykonywać zastrzyki samodzielnie. W tym czasie należy zgłaszać się do kliniki medycznej co kilka dni. Podczas wizyt lekarz ocenia rozwój pęcherzyków Graffa i na tej podstawie ustala termin ich pobrania. 

Również od partnera wymagane są pewne przygotowania. Zaleca się kilkudniową wstrzemięźliwość seksualną przez pacjenta.

 

Jak pobierane są komórki jajowe i plemniki? Punkcja 

W odpowiednim czasie, ustalanym indywidualnie po wcześniejszych konsultacjach lekarskich, przeprowadza się zabieg polegający na pobraniu komórek jajowych wraz z płynem z dojrzałych pęcherzyków Graafa. Procedura taka, chociaż trwa maksymalnie pół godziny, wymaga podania znieczulenia ogólnego. Zwykle pacjentka musi więc pozostać w klinice przez kilka godzin. Na zabieg punkcji jajników należy zgłosić się na czczo (nie jeść i nie pić przez minimum 6-8 godzin wcześniej). Zarówno kobieta, jak i mężczyzna muszą być obecni w klinice. Jeśli wszystko przebiega prawidłowo, niewymagana jest dłuższa hospitalizacja. 

Zabieg wykonywany jest pod kontrolą ultrasonograficzną (USG) - głowica urządzenia wprowadzana jest dopochwowo, dzięki czemu można pod kontrolą wzroku nakłuwać pęcherzyki w jajniku i bezpośrednio komórki płciowe. 

W ten sposób pobrany materiał zostaje przeniesiony do laboratorium i odpowiednio zabezpieczony. W następnych dniach kobieta przyjmuje leki wskazane przez specjalistę. Ich celem jest przygotowanie śluzówki macicy do kolejnego etapu, czyli transferu/implantacji zarodka.   

Nie bez powodu partnerzy muszą zgłosić się na zabieg jednocześnie. W dniu punkcji jajników u kobiety mężczyzna oddaje nasienie. W pokoju zapewniającym dyskrecję pacjent umieszcza spermę w sterylnym pojemniku. W niektórych sytuacjach potrzebny jest zabieg TESA, w trakcie którego konieczne jest wykonanie biopsji jąder i bezpośrednie pobranie plemników. 

 

Na czym polega pozaustrojowe połączenie komórki jajowej z plemnikiem?

W dalszym kroku embriolog przygotowuje materiały pozyskane od obojga partnerów. Komórki jajowe zostają oddzielone od płynu pęcherzykowego i umieszczone w specjalnej substancji, która zapewnia im pożywienie i wspiera rozwój. Kolejno specjalista dokonuje zapłodnienia za pomocą pozyskanego nasienia, stosując metodę adekwatną do indywidualnego przypadku. Jednorazowo możliwe jest zapłodnienie maksymalnie sześciu komórek rozrodczych, co jest regulowane prawnie. Ewentualny nadmiar oocytów można poddać procesowi mrożenia.  Od tej reguły są wyjątki.

 

Jak wygląda transfer zarodka do macicy w klinice?

Przez kolejne kilka dni kontrolowany jest rozwój zarodków. Zwykle transfer zarodka do jamy macicy przeprowadzany jest w 2-6 dobie od momentu pozaustrojowego zapłodnienia.

W trakcie zabiegu do macicy wprowadza się jeden lub dwa zarodki. Są one przenoszone do jamy macicy drogą dopochwową, za pomocą specjalnego katatera. Transfer wykonywany jest zwykle pod kontrolą USG. Cała procedura trwa maksymalnie 15 minut. Po ostatnim etapie in vitro pacjentka zostaje pouczona o konieczności przyjmowania leków, które wspierają rozwój ciąży.

Na tym kończy się proces zapłodnienia pozaustrojowego, jednak jest to też początek trudnego pod względem emocjonalnym czasu dla par starających się o dziecko. Kolejne kilkanaście dni wiąże się z niepewnością, czy procedura przyniosła skutki. Dopiero po ok. 11-12 dniach można wykonać badanie Beta hCG z krwi matki, które jest bardziej czułe w porównaniu do tradycyjnego testu ciążowego wykonywanego na podstawie próbki moczu.

W przypadku wyniku potwierdzającego rozwój maluszka w ciele mamy, po kolejnych kilku dniach przeprowadza się badanie USG. W przeciwnym przypadku warto zdecydować się na wizytę u lekarza w celu omówienia dalszych możliwości leczenia.   

 

Czy metoda zawsze się sprawdza? Skuteczność in vitro

Pozaustrojowe zapłodnienie in vitro jest dużą szansą dla par, które pragną powitać na świecie swoje dziecko. Jest to najskuteczniejsza metoda leczenia niepłodności, która pomaga wówczas, gdy inne sposoby zawodzą. Można wymieniać statystyki dotyczące efektywności zapłodnienia in vitro w klinikach, jednak prawdą jest, że nikt nie zagwarantuje powodzenia po zabiegu. Szanse na sukces zapłodnienia in vitro zależą od wielu czynników. Najważniejsze z nich to:

  • przyczyna niepłodności;

  • przebieg wcześniejszego leczenia;

  • wiek;

  • styl życia;

  • stan narządów rodnych kobiety;

  • choroby współistniejące i ogólny stan zdrowia;

  • stan nasienia - liczba oraz jakość plemników. 


Czy można zwiększyć szanse powodzenia leczenia metodą in vitro?

Aby zwiększyć szanse powodzenia leczenia niepłodności metodą in vitro, można, a nawet trzeba podjąć odpowiednie kroki przygotowawcze. Przede wszystkim bardzo ważny jest styl życia. Kobieta powinna szczególnie zadbać o swoją codzienną dietę. Do prawidłowego rozwoju komórek jajowych i procesu zapłodnienia niezbędne jest białko, a także kwas foliowy i wapń. Jednak dieta powinna być przede wszystkim zbilansowana - nie może w niej brakować żadnych potrzebnych witamin, minerałów oraz innych związków. 

Należy też dbać o wypijanie przynajmniej dwóch litrów wody mineralnej dziennie. Wszelkie używki zmniejszają szansę na zajście w ciążę, dlatego bezwzględnie należy zrezygnować z palenia papierosów i spożywania alkoholu. Warto też wykluczyć z diety lub znacznie ograniczyć kawę i ciemną herbatę.  

Wskazana jest umiarkowana, dostosowana do własnych możliwości aktywność fizyczna. Ruch usprawnia układ krwionośny i pozytywnie wpływa na kondycję, a to właśnie od ogólnego stanu zdrowia zależą szanse powodzenia in vitro. Ważna jest również prawidłowa masa ciała partnerów - zarówno nadmierna masa ciała jak i znaczna niedowaga mają niekorzystny wpływ na płodność oraz obniżają skuteczność procedury IVF/ICSI. Jeśli w trakcie leczenia musisz przyjąć jakieś leki, także zioła, skonsultuj to z lekarzem. Zdrowy tryb życia ma ogromne znaczenie także dla jakości pelmników, dlatego zasady te dotyczą również pacjenta.   

Niezwykle ważne, zarówno przy próbach naturalnego zapłodnienia, jak i metodą in vitro jest nastawienie emocjonalne. Stres szkodzi w każdym aspekcie. Wszelkie obawy warto omawiać z partnerem, wspólnie się wspierając. Wskazane są również konsultacje z psychologiem. Ważna jest także pomoc oferowana przez osoby z otoczenia. 

 
lek. Marta Dąbrowska

 

Źródła:

 

  1. Filipowicz A.: Sztuczne zapłodnienie pozaustrojowe in vitro – biomedyczne dylematy medycyny reprodukcyjnej. Pediatria Polska 2009, 274-287. https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0031393909701428 (data odczytu: 27.01.2023).

  2. Kochański A.: Zapłodnienie pozaustrojowe i biotechnologia. Konferencja ChFPN Nauka – Etyka – Wiara 2015, Rydzyna 4-7.06.2015. https://www.chfpn.pl/new15/new15_kochanski.pdf (data odczytu: 27.01.2023).

  3. Kurzawa R., Kuczyński W., Pawelczyk L., Wołczyński S.: Cost-effectiveness of IVF infertility treatment in different legislative settings. Ginekol. Pol. 2010;81(2). https://journals.viamedica.pl/ginekologia_polska/article/view/46511 (data odczytu: 27.01.2023).