Spis treści

Czym jest ciemiączko? 

Ciemiączko (fonticulus) bywa mylone z ciemieniuchą - od razu warto zaznaczyć, że są to dwa zupełnie inne zagadnienia. Ciemieniucha jest rodzajem zmian skórnych, wynikających z nadmiernej aktywności gruczołów łojowych. Z kolei mianem ciemiączka określa się przestrzenie zlokalizowane pomiędzy kośćmi czaszki. Pod względem strukturalnym ciemię jest elastycznym spojeniem zbudowanym z błony łącznotkankowej. Spoiwo to stanowi połączenie kości czaszki noworodka - trzech lub czterech. 

 

Jakie funkcje pełni ciemiączko u noworodka? 

Poród siłami natury jest sporym wyzwaniem dla młodej mamy, ale także dla jej dziecka. Zanim przytulisz maluszka, musi on pokonać wiele przeszkód, a najtrudniejszą jest przejście przez drogi rodne. Organizm kobiet w ciąży przygotowuje się do porodu na wiele sposobów. Aby ułatwić wydanie dziecka na świat, m.in. kości miednicy nieco się rozszerzają, a elastyczna pochwa znacznie zwiększa swoją objętość. Ułatwieniem przygotowanym przez naturę jest także właśnie ciemiączko. Dzięki niemu głowa dziecka staje się nieco ruchoma, elastyczna, podatna na odkształcenia. Gdy kości nie są zrośnięte, ułatwia to przejście główki noworodka przez kanał rodny. Naturalne jest więc, że po porodzie główka dziecka jest nieco zniekształcona - zwykle przyjmuje kształt stożka, czyli jest stosunkowo zbyt długa. Jednak bez obaw, z czasem, wraz z rozwojem dziecka wszystko powinno wrócić do normy. 

Warto też wiedzieć, że ciemiączko w pierwszych miesiącach życia maluszka pełni także inne funkcje. Elastyczność czaszki pozwala na zwiększenie przestrzeni dla intensywnie rozwijającego się mózgu dziecka. Zarówno budowa ciemiączka, jak i jego stopniowe zarastanie się dopiero w późniejszym wieku są bardzo ważne dla prawidłowego rozwoju niemowlęcia. Nieprawidłowością jest więc zarówno jego zbyt późne, jak i zbyt wczesne zrastanie. 

 

Ciemię przednie, tylne i boczne - rodzaje 

Główki maluszków w życiu płodowym mają aż sześć ciemiączek. Wśród nich wyróżnia się następujące rodzaje ciemiączek:

  • Ciemiączko przednie - jest najbardziej charakterystyczne i kojarzy je większość osób. Jest też największe, przez co wzbudza spory niepokój wśród rodziców. Ma kształt romboidalny (kształtem przypomina latawiec) i wielkość od 2x2 cm do 3,5 cm. Zlokalizowane jest pomiędzy kośćmi czołowymi i kośćmi ciemieniowymi, czyli na czubku głowy. 

  • Ciemiączko tylne - jest mniej znane, dlatego wiele osób nawet nie zdaje sobie sprawy z jego występowania. Ciemię tylne ma kształt trójkąta i łączy łuskę kości potylicznej z ciemieniowymi. Jego wymiary to ok. 1 cm.

  • Ciemiączka boczne - wyróżnia się dwa ciemiączka przednio-boczne i dwa tylno-boczne. Pierwsze z nich znajdują się przy kości klinowej, dlatego są też określane jako ciemiączko klinowe. Drugie natomiast zlokalizowane jest pod kością ciemieniową, a dokładniej poniżej kąta sutkowego tej kości, dlatego nazywa się je ciemiączkami sutkowymi. Są to bardzo niewielkie spoiwa. 


Kiedy ciemię powinno się zarastać? 

Tylko ciemiączka boczne są parzyste i tylko one zarastają już w życiu płodowym. Stosunkowo bardzo rzadko zdarza się, że mają je wcześniaki. Natomiast ciemiączka przednie i tylne występują u wszystkich noworodków. Proces zrastania się ciemiączka przebiega stopniowo. 

Prawidłowo tylne ciemiączko zarasta już przed 4. miesiącem życia. Jest ono niewielkie, dlatego też zwykle bywa niezauważalne, co nie zmienia faktu, że jest niezwykle ważne, a cała główka niemowlaka potrzebuje szczególnie delikatnej opieki. Z kolei ciemiączko przednie zrasta się całkowicie dopiero między 9. a 18. miesiącem życia dziecka. 

 

Ciemiączko może zrastać się zbyt szybko lub zbyt wolno - co to oznacza? 

Jeśli ciemiączko u dziecka zrasta się zbyt szybko, maluch musi pozostawać pod stałą kontrolą lekarza. Zazwyczaj specjalista zaleca wykonanie dodatkowych badań, w tym ocenę rozwoju układu nerwowego. Jednak w rzeczywistości wskazaniem do dalszej diagnostyki jest zaobserwowanie innych niepokojących objawów, np. zbyt wolnego wzrostu obwodu głowy czy zaburzenia rozwoju psychoruchowego. Za przedwczesne zrastanie się ciemiączka mogą odpowiadać nieprawidłowości, takie jak m.in.: nadmiar witaminy D, choroby metaboliczne czy schorzenia endokrynologiczne. 

Nieprawidłowością przeciwną jest zbyt późne zrastanie się czaszki dziecka. Przyczyny to m.in. niedobór witaminy D3, wodogłowie, czy schorzenia tarczycy. W takich sytuacjach niekiedy obserwuje się zwiększony obwód głowy dziecka. 

 

Wizyty kontrolne maluszka u pediatry

Czas, w jakim zrasta się ciemiączko przednie, jest dość długi. Ponadto jest to spoiwo największe, tym samym szczególnie widoczne. Nie bez znaczenia pozostaje też jego lokalizacja na samym czubku głowy. Co jeszcze warto o nim wiedzieć? Młode mamy często niepokoją się, gdy ciemię to tętni i pulsuje. Jednak w przypadku ciemiączka przedniego jest to normalne, fizjologiczne zjawisko. Ciemiączko tętni zwłaszcza w trakcie płaczu dziecka. Maluszka trzeba jednak bacznie obserwować, ponieważ niekiedy nadmierne tętnienie ciemiączka to objaw wzrostu ciśnienia.  

Kontrolą rozwoju i zdrowia dziecka zajmuje się lekarz pediatra. Podczas wizyt u specjalisty, których jest sporo zwłaszcza w pierwszych miesiącach życia, sprawdzany jest stan zdrowia dziecka, a także jego rozwój. Mierzony jest m.in. obwód głowy noworodka. Lekarz kontroluje też stopień zrastania się ciemiączka.

 

O czym może świadczyć wypukłe lub zapadnięte ciemiączko?

Pulsujące ciemiączko zwykle nie świadczy o niczym groźnym, a zbyt wczesne czy zbyt późne zarastanie ciemiączek u maluszków zauważa lekarz podczas wizyt kontrolnych. Warto jednak obserwować dziecko również samodzielnie. 

Przedwczesne zrastanie się ciemiączka przedniego może powodować wzrost ciśnienia śródczaszkowego, co może objawiać się poprzez intensywne pulsowanie i napięcie skóry. Wypukłe ciemiączko jest jednym z objawów właśnie wzrostu ciśnienia. Z kolei zapadnięte ciemiączko może występować w przypadku odwodnienia noworodka.  

 

Jak prawidłowo pielęgnować ciemiączko u niemowlaka? 

Wiele młodych mam z troski o maluszka i obawy przed komplikacjami zdrowotnymi unika dotykania ciemiączka. Nie bój się jednak. Chociaż główka noworodka jest delikatna, można ją śmiało dotykać. Poza tym możesz, a nawet powinnaś myć główkę, czesać włoski, czy głaskać dziecko. Należy to jednak robić z wyczuciem, nie powodując żadnych ucisków. Niemowlę trzeba też chronić przed wstrząsami. Ważna w kontekście pielęgnacji ciemiączka jest też dbałość o odpowiedni poziom witaminy D3, którą zaleca się suplementować u małych dzieci. 

lek. Michał Dąbrowski


Źródła:

  1. Kiesler J., Ricer R.: The Abnormal Fontanel.  2003;67(12):2547-2552. https://www.aafp.org/pubs/afp/issues/2003/0615/p2547.html (data odczytu: 08.01.2023). 

  2. Trojanowska-Szostek M., Joniec M., Kulik-Rechberger B.: Wielkość ciemienia przedniego oraz jego zależność od stężenia 25(OH)D. Endokrynol. Ped. 2016.15.3.56:41-48. https://endokrynologiapediatryczna.pl/?doi=10.18544/EP-01.15.03.1649 (data odczytu: 08.01.2023).