Odpieluchowanie dziecka to ważny moment zarówno dla malucha, jak i dla jego opiekunów. Brak presji i wyrozumiałość to główne przesłanie, którym powinien kierować się rodzic podczas przyzwyczajania swojego dziecka do korzystania z nocnika. Jak odpieluchować dziecko skutecznie i bez stresu? Poznaj praktyczne wskazówki.
Odpieluchowanie – ważny etap w rozwoju dziecka
Odpieluchowanie dziecka to moment przejściowy między noszeniem pieluchy a korzystaniem z toalety. W pewnym momencie rozwoju każdego malucha nadchodzi czas na naukę korzystania z nocnika. Rolą rodziców jest baczna obserwacja dziecka i wyłapanie momentu, kiedy dziecko gotowe jest do odpieluchowania. Daremne są próby przyspieszenia tego procesu. Najlepsze efekty przynosi cierpliwe wyczekiwanie na sygnały gotowości fizycznej i psychicznej do pożegnania się dziecka z pieluszką. Jeśli zostaną one rozpoznane prawidłowo, a proces odpieluchowania będzie przebiegał w spokoju i bez stresu, można liczyć na szybkie zakończenie całej akcji sukcesem.
Kiedy można rozpocząć naukę korzystania z nocnika?
Gotowość do odpieluchowania może pojawić się w różnym czasie. Zazwyczaj odbywa się to między 2. a 4. rokiem życia dziecka. Niektóre maluchy mogą nauczyć się korzystać z nocnika wcześniej, inne później. Każde dziecko rozwija się we własnym tempie i należy to uszanować podczas nauki nowych umiejętności. Za normę uznaje się odpieluchowanie zarówno w 18. miesiącu życia, jak i w wieku 4 lat. Według badań dziewczynki szybciej uczą się korzystania z nocnika – już przed 2. rokiem życia może pojawić się u nich sygnalizowanie potrzeb fizjologicznych. Chłopcy zazwyczaj potrzebują więcej czasu.
Dawniej, kiedy używane były wielorazowe pieluchy tetrowe, odpieluchowanie odbywało się wcześniej. Pieluszki jednorazowe są bardziej komfortowe i jest to jedna z przyczyn, dlaczego gotowość do korzystania z nocnika pojawia się obecnie nieco później.
Proces odpieluchowania powinien odbywać się w domu – w miejscu, w którym dziecko przebywa najczęściej i czuje się pewnie. Jeśli zrobimy to np. podczas wakacyjnego wyjazdu, maluch może nie zrozumieć idei odpieluchowania i wrócić do moczenia się po powrocie do domu. Niekorzystnym momentem są również sytuacje, które mogą dziecko dodatkowo stresować, np. przeprowadzka, narodziny rodzeństwa czy pójście do żłobka.
Jak rozpoznać gotowość dziecka do odpieluchowania?
Prawidłowe rozpoznanie, że dziecko jest gotowe do odpieluchowania, jest bardzo istotne. Dzięki temu można wybrać dogodny moment na ostateczne pożegnanie się z pieluszkami. Sygnałami świadczącymi o gotowości do odpieluchowania (świadomymi i nieświadomymi) mogą być:
- dziecko jest w stanie samodzielnie siedzieć, wstawać i chodzić;
- dziecko oddaje większą ilość moczu, ale robi to rzadziej niż dotychczas (zwiększyła się pojemność pęcherza);
- dziecko zaczyna komunikować coraz więcej swoich potrzeb (niekoniecznie tych związanych z wypróżnianiem), np. potrafi powiedzieć lub pokazać, że jest głodne, zmęczone, jest mu zimno;
- dziecko wie, do czego służy nocnik;
- dziecko wykazuje zainteresowanie tym, do czego służy toaleta – obserwuje dorosłych i zadaje im pytania związane z załatwianiem potrzeb fizjologicznych;
- dziecko umie już samodzielnie ściągnąć ubranie, zwłaszcza jego dolne części;
- nietypowe zachowanie dziecka, kiedy próbuje wypróżnić się w pieluszkę, np. przyjmuje nieruchomą postawę, charakterystyczny grymas twarzy lub chowa się w ustronne miejsce;
- dziecko sygnalizuje, że przeszkadza mu pieluszka;
- dziecko samo prosi rodziców o zmianę pieluszki;
- dziecko używa już słownictwa związanego z wypróżnianiem, np. siku, kupa, majtki, pieluszka.
Jak przygotować malucha do odpieluchowania?
Naukę załatwiania się do nocnika warto rozpocząć od oswojenia dziecka z tematem zaspokajania potrzeb fizjologicznych. Najlepiej jest w naturalny sposób włączyć temat „siusiu” i „kupy” do codziennych rozmów. Przydatne w tym celu są różnego rodzaju zabawki i książeczki. Powinno odbywać się to bez żadnej presji. Można na przykład pozwolić dziecku na przebywanie razem z rodzicem lub rodzeństwem w łazience – dzięki temu może oswoić się z „tematem” już na długo przed rozpoczęciem korzystania z nocnika.
Jak odpieluchować dziecko krok po kroku?
Nauka korzystania z nocnika powinna odbywać się powoli i stopniowo. Na każdym etapie trzeba dać dziecku tyle czasu, ile potrzebuje. Należy bacznie obserwować dziecko i podążać za jego potrzebami. Sposobem na łagodne „wyswobodzenie” dziecka z pieluch jest metoda Brazeltona, która składa się z czterech etapów. Sprawdź, jak odpieluchować dziecko krok po kroku.
Oswojenie dziecka z nocnikiem
Nocnik można zakupić nawet już pół roku przed planowanym odpieluchowaniem, żeby dziecko przyzwyczaiło się do jego obecności w domu. W tym czasie trzeba stopniowo wprowadzać pociechę w tajniki korzystania z toalety. Żeby wytłumaczyć maluchowi, do czego służy nocnik, można posłużyć się zabawkami, np. sadzając na nim ulubionego misia lub lalkę. Pozwól dziecku bawić się nocnikiem, przenosić go z miejsca na miejsce, dotykać, siadać na nim, kiedy ma na to ochotę. Na tym etapie nie należy jeszcze wysadzać dziecka na nocnik.
Nauka siadania na nocniku
Gdy dziecko oswoi się już z obecnością nocnika w swoim otoczeniu, można przejść do nauki siadania na nim. Ten etap należy podzielić na dwa kroki: nauka korzystania z toalety „na niby” (w ubraniach), a w następnej kolejności – siadanie gołą pupą na nocniku. Zwróć uwagę na to, czy nocnik jest dobrze dopasowany. Dziecko powinno swobodnie dotykać stopami do podłoża. Pamiętaj, żeby nie przymuszać dziecka do siadania na nocniku. Na początku warto robić to przy okazji, np. podczas kąpieli czy zmiany pieluszki. Po kilku tygodniach można zacząć sadzać dziecko na nocniku, kiedy się wypróżni – jednocześnie umieszczając w nim zawartość pieluszki. Z czasem dziecko powinno zacząć wyraźniej sygnalizować potrzebę załatwienia się, dzięki czemu będzie można posadzić je na nocniku, zanim do tego dojdzie.
Zdjęcie pieluszki na dzień
To bardzo ważny etap odpieluchowania. Kiedy maluch bez problemu korzysta już z nocnika, można pozwolić dziecku na chodzenie bez pieluszki – na początku w krótkich okresach czasu (kilkanaście minut, 2-3 godziny), a następnie przez cały dzień. Należy przy tym pamiętać, że podczas odpieluchowania dziecku mogą jeszcze przez jakiś czas towarzyszyć „mokre” niespodzianki. Zdjęcie pieluszki w odpowiednim momencie pozwoli maluchowi przekonać się na własnej skórze, co może się stać, jeśli nie skorzysta z nocnika.
Odpieluchowanie nocne
Ostatnim etapem nauki korzystania z nocnika jest odpieluchowanie w nocy. Należy to zrobić wtedy, gdy maluch w pełni opanuje umiejętność korzystania z nocnika w ciągu dnia. Jest to najtrudniejsza część całego procesu. Niektóre dzieci udaje się odpieluchować jednocześnie – w nocy i w dzień. W większości przypadków maluchy jeszcze długo oddają mocz do pieluszki podczas snu i drzemki. Aby odpieluchować dziecko w nocy bez większych niepowodzeń, wato przed pójściem spać: ograniczyć ilość wypijanych płynów, posadzić dziecko na nocniku, ustawić nocnik blisko łóżeczka.
Sposoby na odpieluchowanie – cenne wskazówki
- Ważna jest zarówno funkcjonalność, jak i estetyka pierwszego nocnika. Powinien być dopasowany do wzrostu dziecka tak, żeby mogło wygodnie się wypróżniać. Jednocześnie nocnik powinien być atrakcyjny wizualnie. Nic tak nie zachęca do skorzystania z toalety, jak wizerunki bohaterów z ulubionej kreskówki.
- Zabierz pociechę na zakupy i pozwól samodzielnie wybrać swój pierwszy nocnik.
- W trakcie nauki warto nagradzać i motywować malucha. Chwalenie dziecka za sukcesy i jednocześnie brak kar za porażki, może zaowocować szybszym postępem całego procesu.
- W przypadku wpadek warto zaangażować dziecko w sprzątanie – bez karcenia go, zawstydzania i wywoływania presji. Dzięki temu dziecko uczy się nie tylko sikania do nocnika, ale też dbania o czystość i samodzielności.
- Pomocne podczas odpieluchowania są specjalne majtki treningowe – wykonane są z materiału bardziej chłonnego od zwykłej bielizny, dzięki czemu zapobiegają nadmiernemu przemoczeniu ubrań w razie niepowodzeń.
- Zarówno dziewczynki, jak i chłopcy powinni rozpocząć naukę korzystania z toalety w pozycji siedzącej. W przeciwnym wypadku mogą zdarzyć się próby zrobienia kupy na stojąco.
- Przedstawiaj dziecku praktyczne korzyści z używania nocnika lub toalety, np. większa wygoda podczas zabawy czy możliwość noszenia majtek z ulubionym bohaterem.
Jak nie zachęcać dziecka do korzystania z nocnika?
Dawniej odpieluchowanie nazywano „treningiem czystości” i wiązało się z wieloma restrykcyjnymi zasadami, które często wywoływały stres u dziecka, co mogło przynieść odwrotny skutek do zamierzonego. W trakcie odpieluchowania na pewno nie należy pospieszać i wywoływać na dziecku presji. Krytyczne uwagi mogą doprowadzić do trudności w osiągnięciu zamierzonego celu, a towarzyszący temu stres może przyczynić się nawet do późniejszych problemów z kontrolą zwieraczy i pęcherza.
Tego nie należy robić podczas odpieluchowania:
- karcić za moczenie się,
- zawstydzać dziecka,
- wyśmiewać się z dziecka,
- przymusowo sadzać dziecko na nocniku.
Zbyt wczesne odpieluchowanie dziecka – zagrożenia
Restrykcyjny trening czystości oraz zbyt wczesne próby odpieluchowania dziecka mogą doprowadzić do problemów zdrowotnych, m.in.:
- zaparć na tle nerwowym,
- moczenia nocnego,
- wstrzymywania moczu, co może spowodować osłabienie mięśni dna miednicy i problemy z nietrzymaniem moczu w dorosłym życiu.
Zmuszanie dziecka do korzystania z nocnika i karanie za niepowodzenia może wydłużyć czas nauki i wpłynąć negatywnie na jego zachowanie. Dzieci odpieluchowane zbyt wcześnie lub w nieodpowiedni sposób mogą:
- próbować za wszelką cenę zadowolić rodziców (np. poprzez zmuszanie się do wypróżniania);
- stracić zaufanie do rodziców;
- ukrywać przed opiekunami swoje niepowodzenia (związane nie tylko z korzystaniem z toalety).
Jak rozpoznać, że jest jeszcze za wcześnie na odpieluchowanie? Podczas prób nauki korzystania z nocnika dziecko reaguje płaczem, agresją lub wycofaniem.
Ile trwa proces odpieluchowania dziecka?
Każde dziecko rozwija się w swoim tempie i może potrzebować innego czasu na przyswojenie sobie wiedzy na temat korzystania z nocnika. Tak jak nie sposób określić konkretnego wieku rozpoczęcia odpieluchowania, tak nie można stwierdzić, kiedy powinno się ono zakończyć. Trzeba przygotować się na to, że cały proces „odzwyczajania się” od pieluszek może potrwać nawet kilka miesięcy.
Źródła:
- Jankowski Z., Jabłoński J., Lewandowska M., Andrzejewska E. (2013). Moczenie nocne u dzieci –problem leczniczy i społeczny. Family Medicine & Primary Care Review, (2), 114-115.
- Jobs K., Jung A. (2014). Moczenie nocne u dzieci – aktualnie obowiązujące definicje i standardy postępowania. Pediatria i Medycyna Rodzinna, 1(10), 32-35.
- Blum N. J., Taubman B., Nemeth N. (2003). Relationship between age at initiation of toilet training and duration of training: a prospective study. Pediatrics, 111(4), 810-814.
- Schum T. R., Kolb T. M., McAuliffe T. L., Simms M. D., Underhill R. L., Lewis, M. (2002). Sequential acquisition of toilet-training skills: a descriptive study of gender and age differences in normal children. Pediatrics, 109(3), 1-7.
- Rugolotto S., Sun M., Boucke L., Calo D. G., Tatò L. (2008). Toilet training started during the first year of life: a report on elimination signals, stool toileting refusal and completion age. Minerva pediatrica, 60(1), 27-35.