Czym jest i jak rozpoznać skok rozwojowy u niemowlęcia?

Skoki rozwojowe to występujące cyklicznie okresy, w trakcie których można zaobserwować nabywanie przez niemowlę nowych umiejętności. W praktyce proces ten poprzedzony jest chwilowym „cofnięciem się” malucha w dotychczasowym rozwoju. Przyjmuje się, że etap regresji służy „przeorganizowaniu” struktury mózgu dziecka w celu dodania kolejnej zdolności do puli tych, które już wcześniej zostały opanowane.

 

Pojęcie skoków rozwojowych u dzieci jest znane od lat 90. XX wieku. Po raz pierwszy opisało je małżeństwo – biolog behawioralny Frans X. Plooij oraz psycholożka i antropolożka Hetta van de Rijt. Choć dotąd nie udowodniono w sposób jednoznaczny istnienia tego zjawiska, trwają badania na ten temat.

 

Za typowe objawy trwającego skoku rozwojowego uznaje się:

  • rozdrażnienie,

  • złe samopoczucie,

  • zmienne nastroje,

  • problemy ze snem,

  • brak apetytu,

  • wzmożona potrzeba bliskości,

  • zwiększona wrażliwość na bodźce z otoczenia (głośne dźwięki, silne światło, intensywne zapachy).

Warto uważnie obserwować dziecko za każdym razem, gdy przejawia ono odmienne niż normalnie zachowania. Mogą one (choć nie muszą) oznaczać, że w układzie nerwowym maluszka właśnie zachodzą istotne zmiany. Innymi częstymi powodami występowania wymienionych wyżej symptomów są choroby, ząbkowanie, głód czy niewygoda (np. mokra pieluszka). Właściwe zinterpretowanie zachowania dziecka pozwoli Ci zareagować w adekwatny sposób. Jeżeli jakieś objawy u maluszka wzbudzają Twój niepokój, skonsultuj się z lekarzem pediatrą.

 

Każde dziecko przechodzi przez skoki rozwojowe w indywidualny sposób. Zachowania niektórych noworodków odpowiadają tym opisanym powyżej, natomiast inne maluszki reagują na zachodzące w ich organizmie zmiany w sposób nietypowy.

 

Pierwszy skok rozwojowy – kiedy następuje i jak wpływa na funkcjonowanie niemowlęcia?

Skok rozwojowy u dziecka zwykle można zaobserwować po raz pierwszy krótko po ukończeniu przez nie 4. tygodnia życia. W tym czasie jego zmysły wyostrzają się. Niemowlę zaczyna intensywniej reagować na docierające do niego bodźce związane ze wzrokiem, dotykiem i słuchem. Wpatruje się w twarze najbliższych, a gdy rozpozna, że ma przed sobą mamę lub tatę, na jego buzi pojawia się świadomy uśmiech. Uważniej też przysłuchuje się dźwiękom otoczenia.

Maluch po 1. skoku rozwojowym zaczyna wykazywać większą niż do tej pory aktywność. Okresy jego czuwania pomiędzy drzemkami wydłużają się. Dziecko lepiej też trawi, dzięki czemu rzadziej ulewa pokarm.

 

Kolejne skoki rozwojowe w pierwszym roku życia dziecka

Pierwszy rok życia dziecka to czas, kiedy doświadcza ono aż siedmiu skoków rozwojowych. Mają one miejsce co kilka lub kilkanaście tygodni. Oczywiście dokładny czas ich wystąpienia jest uzależniony od indywidualnych cech danego malucha. Przyjmuje się jednak następujący kalendarz rozwoju dziecka:

  • Pierwszy skok rozwojowy – 4-5. tydzień życia. Zmysły dziecka zaczynają lepiej funkcjonować, a ono samo z noworodka staje się niemowlęciem.

  • Drugi skok rozwojowy – ok. 8. tygodnia życia. Dziecko poznaje otoczenie intensywniej i bardziej świadomie. Wodzi wzrokiem za pokazywanymi mu przedmiotami, podejmuje pierwsze próby podnoszenia główki i zaczyna rozpoznawać twarze. Intensyfikuje też ruchy rączek i nóżek, potrafi utrzymać małą zabawkę oraz wydaje pierwsze dźwięki. Niemowlę dostosowuje też swój sposób funkcjonowania do planu dnia.

  • Trzeci skok rozwojowy – ok. 12. tygodnia życia. Dziecko potrafi rozpoznać mamę i tatę, reaguje też na różnice w tonie głosu, zmiany natężenia światła czy temperatury. Jest ciekawe otaczającego go świata. Poznaje go, wkładając wszystko do buzi.

  • Czwarty skok rozwojowy – ok. 19. tygodnia życia. Maluszek zaczyna rozumieć związki przyczynowo-skutkowe, np. to, że potrząśnięta grzechotka wydaje dźwięk. Niektóre czynności wykonuje już świadomie, np. przekłada przedmioty z rączki do rączki lub upuszcza je, wiedząc, że zostaną podniesione przez mamę. Zaczyna też reagować na swoje imię i na odbicie w lustrze. Leżąc na pleckach, odpycha się od podłoża nóżkami. Położone na brzuszku, próbuje podpierać się na przedramionach. Odpycha pierś lub butelkę, gdy jest najedzone, a także świadomie sięga po zabawki, np. podczas zasypiania. Rozwija też umiejętności związane z motoryką dużą: pełza lub podejmuje próby raczkowania.

  • Piąty skok rozwojowy – ok. 26. tygodnia życia. Dziecko zaczyna naśladować ruchy innych (np. machanie ręką), dostrzega też w otoczeniu coraz więcej detali. Często nabywa też umiejętności samodzielnego siadania. W tym okresie pojawia się lęk separacyjny. Maluch zaczyna być nieśmiały bądź nieufny wobec obcych lub bać się ich.

  • Szósty skok rozwojowy – ok. 37. tygodnia życia. W tym czasie jeszcze bardziej wzmaga się potrzeba bliskości z mamą. Dziecko gwałtownie protestuje, gdy rodzic mu znika z pola widzenia lub próbuje za nim podążać. Zwykle umie już poruszać się na czworaka. Zaczyna też dzielić przedmioty na kategorie – np. na rzeczy służące do zabawy i do jedzenia. Przyjmuje się, że na tym etapie rozwoju dziecka zaczyna rozwijać się inteligencja.

  • Siódmy skok rozwojowy – ok. 46. tygodnia życia (krótko przed pierwszymi urodzinami). Dziecko wiele już potrafi, ale ciągle zdobywa nowe umiejętności. Chętnie uczestniczy w zabawach polegających na sortowaniu – doskonale rozróżnia kształty i kolory. Naśladuje odgłosy zwierząt i czynności domowe wykonywane przez rodziców. W tym czasie zazwyczaj stawia też pierwsze kroki i zaczyna korzystać z umiejętności mowy. Niespełna roczny maluch świadomie i zdecydowanie używa słowa „nie”. Wskazuje też różne przedmioty i komunikuje, czego chce, a co mu nie odpowiada. Jest przywiązany do różnorodnych rytuałów (np. kąpieli odbywającej się tuż przed snem) i denerwuje się, gdy dana sekwencja zdarzeń zostaje zaburzona.


Skoki rozwojowe po pierwszym roku życia dziecka

Ukończenie pierwszego roku życia nie oznacza, że skoki rozwojowe ustają. Przyjmuje się, że ostatni taki epizod następuje około 18. miesiąca życia, czyli w czasie, gdy niemowlak ma ok. 1,5 roku. Łącznie dziecko doświadcza 10 skoków:

  • Ósmy skok rozwojowy – ok. 55. tygodnia życia malucha. Dziecko zaczyna wyznaczać sobie cele i dążyć do ich realizowania. Rozumie też wieloetapowe sekwencje zdarzeń. Przykładowo wie, że pójście na spacer wiąże się ze zmianą ubioru, przygotowaniem wózka i wyjściem z domu. Zwykle potrafi też w miarę stabilnie chodzić.

  • Dziewiąty skok rozwojowy – ok. 64. tygodnia życia. W tym czasie maluszek testuje możliwe scenariusze swoich zachowań i obserwuje reakcje rodziców. Przykładowo może „uciekać” na spacerze lub chować w domu różne przedmioty. Dziecko zaczyna rozumieć wyznaczane przez dorosłych zasady funkcjonowania.

  • Dziesiąty skok rozwojowy – ok. 75. tygodnia życia. Dziecko rozumie już, czego oczekują od niego dorośli i potrafi dostosować swoje zachowanie do obowiązujących zasad. Jeżeli postępuje inaczej, niż powinno (np. wylewa sok z kubeczka na podłogę), robi to w pełni świadomie. W tym okresie kształtuje się też jego system wartości.


Ile trwa skok rozwojowy?

Poszczególne skoki rozwojowe trwają przeciętnie 3-5 dni. Czas ten może się jednak skracać lub wydłużać, w zależności od indywidualnych cech maluszka.

Warto też zwrócić uwagę, że zgodnie z teorią Ploo­ij’a i Rijt okresy rozwoju niemowlęcia następują w czasie liczonym od poczęcia, a nie od przyjścia na świat. Z tego powodu poszczególne skoki u wcześniaków mogą następować w innych momentach życia niż u dzieci urodzonych w terminie. Prawdopodobny termin wystąpienia skoków rozwojowych u wcześniaka można więc obliczyć w odniesieniu do planowego (a nie rzeczywistego) terminu porodu, czyli ok 37-40. tygodnia od potencjalnej daty zapłodnienia.

Jak pomóc maluszkowi podczas skoku rozwojowego?

To, czym się charakteryzują skoki rozwojowe na pierwszy rzut oka, to przede wszystkim nagłe zmiany nastroju niemowlaka. Chwilowy okres regresji, który następuje przed progresją, wpływa negatywnie na jego samopoczucie. Jak, jako mama, możesz wspomóc swoje maleństwo w tym trudnym dla niego czasie?

 

Przede wszystkim obserwuj uważnie swoje dziecko i odpowiadaj na jego potrzeby. Typowe zachowania niemowlęcia w tym czasie to krzyk i płacz podczas prób odłożenia go do łóżeczka oraz tzw. wiszenie na piersi pomimo braku głodu. Bliskość rodzica (np. częste przytulanie) zapewnia maluszkowi poczucie bezpieczeństwa, co pozwala mu na uspokojenie się i łagodniejsze przejście przez trudności związane ze zmianami w jego organizmie. 

 

Większość niemowląt reaguje też poprawą nastroju na ciepłą kąpiel. Stosuj do tego celu odpowiednie dla delikatnej skóry maluszka kosmetyki, takie jak emulsja nawilżająca o naturalnym składzie. Delikatny masaż po kąpieli przy użyciu łagodnego balsamu również pozwoli Twojemu dziecku się zrelaksować i łatwiej przejść przez trudności związane ze zmianami w funkcjonowaniu układu nerwowego.

 

lek. Michał Dąbrowski

 

Źródła:

https://www.mp.pl/pacjent/pediatria/prawidlowyrozwoj/rozwojfizyczny/98430,wiek-wystepowania-kamieni-milowych-we-wczesnej-ocenie-rozwoju-dziecka