Czym właściwie jest kikut pępowinowy? 

Kikut pępowiny jest pozostałością sznura pępowinowego, który łączył dziecko z matką, transportując tlen i substancje odżywcze, niezbędnych do prawidłowego wzrostu i rozwoju narządów. Po narodzinach pępowina traci swoje funkcje - pod wpływem niższej niż w łożysku temperatury zaczyna się obkurczać, hamując tym samym przepływ krwi.

 

Kikut u noworodka jest więc pozostałością po pępowinie - fragmentem pępowiny, którą po narodzinach przecina się ok. 2 cm od skóry brzuszka. Początkowo jest niebieskosiny, z czasem zaczyna wysychać, przybierając barwę żółtobrązową, a następnie czarnobrązową. Wyschnięty kikut pępowiny zwykle odpada w ciągu dwóch tygodni od porodu. Do tego czasu trzeba zadbać o właściwą pielęgnację, która pozwoli uniknąć infekcji i zapalenia pępka. 

 

Kiedy odpada kikut pępowiny? 

Przy przecięciu pępowiny zabezpiecza się ją klipsami i suchym, jałowym gazikiem. Kikut pępowiny, mimo że goi się samoistnie, jest obszarem newralgicznym, w dużym stopniu podatnym na zakażenie. Dlatego tak ważna jest codzienna pielęgnacja kikuta pępowinowego do czasu, aż odpadnie. Powinno to nastąpić w przeciągu pierwszych 15 dni życia dziecka. Jeśli po dwóch tygodniach kikut wciąż się utrzymuje, trzeba skonsultować się z pediatrą, ale bez paniki, ponieważ zdarza się też, że kikut pępowiny odpada później, nawet po 3-4 tygodniach. Możliwe jest też, że odpadnie on już w pierwszych dniach życia dziecka.  

 

Jak i czym czyścić pępek u noworodka? 

Przy braku odpowiedniej higieny kikut pępowinowy może łatwo zasiedlić chorobotwórcze drobnoustroje. W pewnym stopniu zabezpiecza przed tym mikroflora bakteryjna matki, przekazywana noworodkowi podczas kontaktu skóra do skóry. Jednak bez odpowiedniej pielęgnacji kikut nie jest wystarczająco chroniony.

 

Jak pielęgnować pępek noworodka? Zgodnie z zaleceniami opracowanymi przez prof. dr. hab. Ewę Helwich - Krajowego Konsultanta w dziedzinie neonantologii - o kikut pępowiny należy dbać poprzez tzw. suchą pielęgnację. Oznacza to, że pępek trzeba przemywać raz dziennie zwilżonym, czystym gazikiem lub płatkiem kosmetycznym z użyciem wody z mydłem lub specjalnego balsamu do pielęgnacji delikatnej skóry noworodków. Następnie należy dokładnie, lecz delikatnie go osuszyć i pozostawić nieosłonięty aż do wyschnięcia. Dawne metody przemywania pępka noworodka, wykorzystujące spirytus, jodynę czy gencjanę, dziś nie są polecane. Badania pokazują, że roztwór alkoholu etylowego stosowany do pielęgnacji kikuta pępowiny opóźnia jego odpadnięcie. Zamiast tego lepiej sprawdzają się środki antyseptyczne o szerokim spektrum działania - eliminujące wirusy, bakterie i grzyby.

 

Pielęgnacja kikuta pępowinowego krok po kroku

Prawidłowa pielęgnacja kikuta pępowinowego powinna przebiegać następująco:

  1. Dokładnie umyj ręce.

  2. Raz na dobę przemywaj kikut u noworodka zwilżonym, czystym gazikiem, a mniej dostępne miejsca oczyść patyczkiem kosmetycznym.

  3. Przemyty pępek delikatnie osusz.

  4. Spryskaj antyseptykiem - wskazane w niektórych przypadkach.

  5. Pozostaw na powietrzu do całkowitego wyschnięcia.

  6. Odwijaj brzeg pieluszki lub używaj tych z „okienkiem”, tak by po przewinięciu kikut pozostał odkryty.

  7. Nie używaj preparatów na bazie alkoholu ani żadnych maści czy kremów.

  8. Unikaj kontaktu pępka z moczem lub kałem - jeśli kikut się zabrudzi, od razu go przemyj i zastosuj środek odkażający. 

  9. Zakładaj maluszkowi miękkie, bawełniane ubranka, które nie podrażniają i nie uwierają brzuszka. 

  10. Nie przykrywaj kikuta pępowiny plastrem ani opatrunkiem - należy zapewnić przepływ powietrza do gojącego się pępka.

  11. Podczas kąpieli możesz zamoczyć pępek dziecka, mycie w czystej wodzie z dodatkiem emulsji, np. Atoperal Baby Plus, jest wskazane. Higiena wspiera proces gojenia.

  12. Kontynuuj pielęgnację pępka po odpadnięciu kikuta w podobny sposób jak dotychczas - przemywaj pępek czystą wodą i ewentualnie zabezpieczaj go antyseptykiem raz dziennie jeszcze przez kilka tygodni.

 

Co zrobić, gdy pępek noworodka nie odpadł? 

Jeśli kikut pępowiny nie odpadnie w ciągu pierwszych 15 dni życia dziecka, należy skonsultować się z lekarzem lub położną. Warto przy tym zauważyć, że odpadnięcie kikuta u noworodka zależy od wielu różnych czynników - tego, czy poród odbył się drogami natury i o czasie, jak gruby był sznur pępowinowy, a także jak przebiegała pielęgnacja kikuta pępowinowego. Nieodpadnięty kikut, który utrzymuje się ponad dwa tygodnie, najczęściej nie oznacza niczego złego, mimo to wymaga oceny pediatrycznej. 

 

Niepokojące objawy zapalenia pępka - kiedy zgłosić się do lekarza?

Znacznie poważniejszą sytuacją są objawy zapalenia pępka, przejawiające się:

  • miejscowym obrzękiem;

  • zaczerwienieniem wokół pępka;

  • nagromadzeniem surowiczej wydzieliny, niekiedy z domieszką krwi i/lub ropy;

  • nieprzyjemnym zapachem.

Taki stan zwykle wymaga podania antybiotyku i leczenia miejscowego, dlatego należy odwiedzić gabinet lekarski. Właściwa pielęgnacja pępka noworodka z użyciem środków przepisanych przez lekarza zwykle wystarcza do opanowania infekcji. W rzadkich przypadkach niezbędna jest hospitalizacja dziecka. Krwawiący i ropiejący pępek może wskazywać nie tylko na zakażenie, lecz również zaburzenia krzepliwości krwi, jak i zmiany organiczne w obrębie brzucha. Dlatego po zaobserwowaniu niepokojących zmian nie można zwlekać z wizytą u pediatry! Najczęściej jednak, gdy kikut pozostaje czysty i suchy, ma dostęp powietrza i nie jest podrażniany, odpada bez żadnych komplikacji. 

 

 

 

Źródła:

 

  1. H. Murkoff, Pierwszy rok życia dziecka, Poznań, 2015, str. 136

  2. J. Szczapa, Jak pielęgnować pępek noworodka?, (data dostępu: 31.07.2023), https://www.mp.pl/pacjent/pediatria/pielegnacja/52307,jak-pielegnowac-pepek-noworodka