Objawy pojawiają się zazwyczaj pomiędzy siódmym a dwunastym miesiącem życia, ale często jeszcze wcześniej - między pierwszym a drugim miesiącem życia dziecka i przy niewłaściwym postępowaniu pielęgnacyjnym mogą trwać przez cały „okres pieluszkowy”. W odróżnieniu od wyprzeń (potocznie odparzenia) jest to stan zapalny skóry zlokalizowany w miejscu przylegania pieluszki. Są wynikiem zwiększonej wilgotności naskórka, co w połączeniu z większym uciepleniem tych miejsc powoduje zmniejszenie odporności warstwy rogowej naskórka. Cechą charakterystyczną jest występowanie zmian o różnym stopniu nasilenia o charakterze pęcherzyków, nadżerek, grudek wysiękowych, rumienia, obrzęku i złuszczania naskórka. Są one przyczyną dużego niepokoju niemowlęcia i jego płaczliwości.

 

Spis treści

 

I. Przyczyny PZS

Mają na ogół charakter wieloczynnikowy oraz złożony:

  • powtarzające się czynniki uszkadzające barierę ochronną skóry: resztki kału, mocz, niewłaściwe kosmetyki, detergenty, bakterie, drożdże, pocieranie pieluszki o skórę i inne; są one przyczyną przewodnienia i maceracji warstwy rogowej naskórka, a więc zaburzeń bariery naskórkowej;

  • zaniedbania higieniczne, zbyt rzadka zmiana pieluszek;

  • włączanie do diety dziecka pokarmów stałych lub zbyt wczesne rozszerzanie diety niemowlęcia;

  • zmiana rodzaju mieszanki mlecznej lub przestawienie dziecka karmionego wyłącznie piersią na pokarm sztuczny; 

  • choroby zapalne jelit, biegunka, gdzie kał zawiera zwiększoną ilość enzymów trawiennych; 

  • wady i choroby układu moczowego, szczególnie te związane z podniesieniem pH moczu (mocz jest mniej kwasowy); 

  • uczulenie na alergeny zawarte w pieluszce, w środkach do higieny i w kosmetykach służących do pielęgnacji krocza i pośladków dziecka;

  • używanie do mycia niemowlęcia kosmetyków nie przeznaczonych dla niemowląt, co przyczynia się do zmywania warstwy hydrolipidowej, czyli warstwy ochronnej naskórka, który robi się cieńszy i bardziej wrażliwy na działanie czynników szkodliwych;

  • antybiotykoterapia;

  • obecność drożdżaków w kale.

 

II. Przebieg PZS

Początkowo pojawia się zaczerwienienie, przesuszenie i złuszczanie naskórka w miejscu przylegania pieluszki, czyli na pośladkach, sromie, pachwinach, bez zajmowania fałdów pachwinowych. Następnie dochodzi do obrzęku tych okolic i pojawienia się grudek, pęcherzyków oraz nadżerek. W tym okresie dziecko wykazuje objawy niepokoju ze względu na świąd i ból w zmienionych chorobowo miejscach. Często dochodzi do nadkażenia bakteryjnego tych zmian, w wyniku czego powstają sączące nadżerki i pęcherzyki pokryte miodowożółtym ropnym strupem. Jeżeli dojdzie do zakażenia drożdżami, pojawiają się krostki i grudki wypełnione białym płynem.

 

Skutkami PZS jest zawsze dyskomfort u dziecka ze względu na jego niepokój, płacz i pobudzenie oraz niepokój u mamy, która zaczyna wątpić w swoje kompetencje opiekuńcze. Groźne są także powikłania odległe – drożdżyca, nadżerkowe zapalenie skóry i ziarniak pośladków dzieci. Drożdżycę trudno jest leczyć ze względu na nawroty i długotrwałą kurację. Ziarniak pośladków stanowi najcięższą postać PZS. Na skórze obok zmian rumieniowych powstają grudki i guzki barwy czerwonej, które niekiedy wykazują tendencję do rozpadu. W związku z tym ze względu na trudności w leczeniu najważniejsza jest profilaktyka.

 

III. Profilaktyka PZS:

  • Konieczna jest częsta zmiana pieluszek; u noworodka nawet co 1 godzinę, u dziecka starszego nie rzadziej co 3-4 godziny, ale każdorazowo po defekacji.

  • Przy każdej zmianie pieluszki należy dokładnie myć pośladki dziecka przegotowaną wodą i/lub delikatnym środkiem myjącym przeznaczonym dla dzieci oraz osuszyć je bawełnianym ręcznikiem dziecka jak atrament bibułką. Unikać należy chusteczek oczyszczających do pośladków. Są co prawda wygodne i szybkie w użyciu, ale powodują tarcie naskórka. 

  • Wietrzyć pupę niemowlęcia przez 10 minut kilka razy w ciągu dnia.

  • Odpowiednio dobrać pieluszki jednorazowe o wysokiej jakości, które mają superabsorpcyjne wkłady z  tworzywa żelowo-akrylowego.

  • Dokładnie prać w wysokiej temperaturze pieluszki wielorazowe, dobrze płukać oraz wyprasować.

  • Stosować szczególną pielęgnację przy wystąpieniu czynników sprzyjających PZS (antybiotykoterapia, biegunka), tj. mycie okolic podpieluszkowych PO KAŻDYM oddaniu stolca i częstsze wietrzenie.

  • Zachęcać matkę do karmienia piersią – dzieci karmione naturalnie mają niższe pH moczu i mniejszą aktywność enzymów kałowych, stąd też rzadziej cierpią na PZS. Wykazano, że kał niemowląt karmionych sztucznie ma wyższą aktywność enzymów (lipazy i proteazy).

 

IV. Postępowanie w PZS 

  • Polega w pierwszej kolejności na złagodzeniu dolegliwości bólowych u dziecka poprzez wdrożenie odpowiedniej pielęgnacji zmienionych okolic. 

  • Należy często zmieniać pieluszki, wietrzyć pośladki i myć je z użyciem mydeł w postaci syntetycznych detergentów o pH 5,5, bez składników zapachowych i drażniących.

  • Należy unikać drażniących kosmetyków i stosować preparaty ochronne na skórę przeznaczone dla dzieci o odpowiednim składzie. Ilość preparatu powinna być niewielka, bowiem jego nadmiar odkłada się na powierzchni pieluszki i ogranicza jej chłonność. Bardzo bobrze sprawdza się tutaj Linoeparol intensive, maść kosmetyczna z lanoliną i 20% zawartością tłoczonego na zimno oleju z nasion wiesiołka, które natłuszczają i regenerują skórę oraz chronią ją przed działaniem czynników drażniących. Może być stosowany od 1. dnia życia dziecka.

  • W przypadku nadkażenia drożdżycowego lub bakteryjnego należy matkę skierować do lekarza, który zaleci odpowiednie środki przeciwbakteryjne lub przeciwgrzybicze stosowane miejscowo, niekiedy sterydowe. 



W czasie występowania PZS niezbędna jest również odpowiednia pielęgnacja skóry i stosowanie odpowiednich kremów barierowych, lipidowych emolientów oraz past do pielęgnacji skóry pośladków. Środki te powinny być hypoalergiczne, o działaniu antyseptycznym, ściągającym, regenerującym, tworzącym  barierę ochronną przed działaniem czynników szkodliwych i utrzymującym optymalną wilgotność poprzez zmniejszenie przeznaskórkowej utraty wody. Pamiętać należy o tym, aby środki do pielęgnacji zmienionych miejsc na pośladkach miały atest i stosowane były zgodnie z przeznaczeniem na czystą skórę dziecka. Także tutaj sprawdza się Linoeparol intensive, który łagodzi podrażnienia, przyspiesza regenerację naskórka oraz natłuszcza skórę chroniąc ją przed działaniem czynników szkodliwych.



Piśmiennictwo:

  1. Łosik M.: PIeluszkowe zapalenie skóry i inne odparzenia u niemowląt. Post Neonatol 2018;24(2); s. 103-106.

  2. Chodorowska G, Bartosińska J, Michalak-Stoma A. Pieluszkowe zapalenie skóry. Stand Med Pediatr 2013;10(3):333–337. 

  3. Jesiorska M, Wołoszko M.: Prawidłowa pielęgnacja skóry małego dziecka. Prakt Lek 2013;(101):31–32. 

  4. Kulińska R, Ruszkowska L. Pieluszkowe zapalenie skóry. Prakt Lek 2018;(151):24–25. 

  5. Czarnecka-Operacz M.: Pieluszkowe zapalenie skóry – aktualne wytyczne dotyczące postępowania i prawidłowej pielęgnacji. Dermatologia po Dyplomie 2019 (06). 

  6. Czarnecka-Operacz  M., Sadowska-Przytocka A.: Klasyczne zmiany skórne u noworodków jako trudny problem w codziennej praktyce klinicznej. Pediatria po Dyplomie 2017 (01).