Niesie ze sobą zagrożenia zarówno dla przyszłej mamy, jak i dla dziecka. Może wpływać nie tylko na rozwój płodu, ale również na kondycję niemowlęcia po narodzinach. Jakie czynniki stoją za pojawieniem się pregoreksji oraz jak uniknąć jej wystąpienia? Jak walczyć z tą chorobą w ciąży? Na te i inne pytania odpowiadamy w poniższym artykule.

Czym jest pregoreksja?

Pregoreksja to jadłowstręt psychiczny ciężarnych. Podobnie jak anoreksja, polega na niechęci do jedzenia, z tą różnicą, że dotyczy wyłącznie kobiet spodziewających się dziecka. Sama nazwa „pregoreksja” pochodzi od angielskiego słowa „pregnancy” oznaczającego ciążę, oraz od łacińskiego słowa „anorexia”, czyli jadłowstręt. W języku polskim stosowany jest także termin „ciążoreksja”.

 

Pregoreksja nie jest uznawana za odrębną, wobec anoreksji, jednostkę chorobową, dlatego też pojęcia tego nie używa się w oficjalnej nomenklaturze medycznej. Faktem jest jednak, że ten rodzaj zaburzenia jest charakterystyczny dla kobiet spodziewających się dziecka, które nie cierpiały na zaburzenia odżywiania przed zajściem w ciążę.

Przyczyny pregoreksji

Pregoreksja, podobnie jak anoreksja, wynika najczęściej z obawy osoby chorej o utratę dotychczasowej sylwetki. W przypadku przyszłej mamy dotyczy to takich naturalnych efektów ciąży, jak powiększenie się obwodu brzucha, poszerzenie bioder, zmiana rozmiaru biustu czy po prostu przyrost wagi.

 

Pregoreksja występuje częściej u kobiet młodszych niż u dojrzałych przyszłych matek. Wynika to z większej podatności na przekazy docierające z otoczenia. Wykreowana przez współczesną kulturę moda na „idealne" szczupłe ciało jest dodatkowo podsycana przez media. Stanowi to jedną z głównych społecznych przyczyn występowania anoreksji ciążowej. Warto zauważyć, że w grupie podwyższonego ryzyka znajdują się osoby wykonujące zawód ściśle związany z wyglądem. Należą do nich m.in. modelki, prezenterki telewizyjne czy youtuberki.

 

Pregoreksja może zostać stwierdzona wówczas, gdy masa ciała pacjentki jest mniejsza niż 85% zalecanej masy ciała. Przy dokonywaniu oceny bierze się pod uwagę wzrost danej osoby, jej wiek, wagę sprzed ciąży oraz aktualny etap ciąży. W przypadku pregorektyczek ryzyko zachorowania na anoreksję po porodzie jest znacznie większe niż u kobiet, które nie zmagały się z zaburzeniami odżywiania oczekując dziecka.

Anoreksja w ciąży – objawy

W przebiegu pregoreksji skrzywione przez chorobę wyobrażenie na temat własnego ciała popycha ciężarną do podejmowania podobnych działań, jak ma to miejsce w przypadku osób chorych na anoreksję. Obserwowalne więc są takie zachowania, jak:

  • obsesyjne kontrolowanie liczby spożywanych kalorii,
  • intensywne uprawianie sportu celem zrzucenia kilogramów,
  • stosowanie środków przeczyszczających i moczopędnych,
  • używanie suplementów diety wspomagających odchudzanie.

 

Jeżeli pomimo podejmowania powyższych działań chora nadal nie zauważa u siebie efektu w postaci szczupłej sylwetki (lub wręcz przeciwnie – w powodu ciąży przybiera na wadze), może dodatkowo zacząć wywoływać u siebie wymioty. W takim wypadku mówimy o innym zaburzeniu odżywiania, zwanym bulimią, które również jest wyjątkowo niebezpieczne w okresie ciąży.

Zagrożenia wynikające z zaburzenia odżywiania w ciąży

Działania podejmowane przez pregorektyczkę w celu utraty wagi prowadzą do wystąpienia u niej niedoborów żywieniowych. Niedostateczna podaż makro- i mikroskładników może natomiast być przyczyną różnorodnych problemów zdrowotnych, a nawet powikłań okołoporodowych.

Żelazo

W wyniku niedoboru żelaza często dochodzi do rozwinięcia się anemii, czyli zaburzenia układu krwionośnego związanego z nieoptymalną produkcją czerwonych krwinek przez organizm. Konsekwencją niedokrwistości w ciąży mogą być m.in. poronienie, przedwczesny poród, odklejenie się łożyska czy też wewnątrzmaciczne ograniczenie wzrastania płodu (IUGR). Niedobór żelaza jest także czynnikiem zwiększającym ryzyko wystąpienia depresji poporodowej.

 

Fizycznymi objawami niedoboru żelaza są: bóle głowy, przewlekłe zmęczenie, spadek aktywności, duszności (zwłaszcza podczas wysiłku), zaburzenia rytmu serca, wypadanie włosów i osłabienie ich kondycji, bladość skóry, nadżerki w kącikach ust (tzw. zajady).

Magnez

Rolą magnezu w organizmie człowieka jest m.in. wspomaganie syntezy takich składników odżywczych, jak białka, tłuszcze czy węglowodany. W przypadku kobiet ciężarnych substancja ta ma istotny wpływ na rozwój dziecka, przede wszystkim w zakresie jego układu nerwowego czy DNA.

 

Objawy niedoboru magnezu w ciąży to przede wszystkim: bóle głowy, zaburzenia pamięci i koncentracji, wahania nastroju, osłabienie kondycji włosów i paznokci, drżenie mięśni, mrowienie i drętwienie nóg, bezsenność, zaburzenia pracy serca.

Wapń

Wapń jest pierwiastkiem, który uczestniczy w rozwoju wielu układów organizmu człowieka. Przede wszystkim ma wpływ na kształtowanie się kości i stawów, ale również mięśni (w tym serca) i systemu nerwowego. Długotrwale utrzymujący się niedobór wapnia w organizmie ciężarnej wpływa negatywnie więc negatywnie na rozwój dziecka. Zagrożenia, które z niego wynikają, to przede wszystkim krzywica, deformacja kości, zaburzenia wzrostu oraz różnorodne wady wrodzone związane z zębami i układem ruchu.

 

W przypadku matki, niedostateczna podaż tego pierwiastka może skutkować zatruciem ciążowym lub krwawieniami wynikającymi z problemami z krzepliwością krwi. Udowodniono również pozytywny wpływ wapnia na obniżanie ciśnienia.

 

Objawy niedoboru tego składnika diety to: skurcze mięśni, bóle kości i stawów, spowolnienie tętna, drętwienia i/lub mrowienia kończyn, pojawianie się ubytków w zębach, bezsenność, zawrotu głowy krwotoki z nosa.

Jod

Zadaniem jodu w ludzkim organizmie jest przede wszystkim syntetyzowanie hormonów wytwarzanych przez tarczycę (T3 i T4). Hormony te biorą udział w dojrzewaniu komórek, dlatego są bardzo potrzebne zarówno przyszłej mamie, jak i dla jej dziecku. W przypadku płodu szczególnie istotny jest wpływ tych substancji na komórki nerwowe – stymulowanie ich do namnażania się i tworzenia połączeń między sobą. W praktyce odpowiednia podaż jodu do organizmu matki przekłada się m.in. na przyszły iloraz inteligencji dziecka.

 

Hormony T3 i T4 uczestniczą również w procesie wytwarzania mleka przez gruczoły znajdujące się w kobiecych piersiach. Skutkiem niedoboru jodu jest wyraźne powiększenie się tarczycy, ale również ryzyko wystąpienia chorób autoimmunologicznych tego narządu.

 

Głównymi objawami niedoboru jodu są: niekontrolowany wzrost masy ciała, przewlekłe zmęczenie, poczucie zniechęcenia, nieuzasadnione czynnikami zewnętrznymi i wewnętrznymi uczucie chłodu, suchość i zaczerwienienie skóry.

Witamina B9

Witamina B9, czyli kwas foliowy, to niezwykle istotny składnik diety każdego człowieka. O jej prawidłową suplementację powinny jednak dbać przede wszystkim kobiety ciężarne (zwłaszcza w pierwszym trymestrze ciąży).

 

Witamina B9 bierze udział w wielu procesach chemicznych organizmu. Uczestniczy m.in. w syntezie DNA oraz w podziale komórkowym, dzięki któremu możliwy jest przyrost masy ciała u dziecka. Kwas foliowy ma również wpływ na dojrzewanie czerwonych krwinek, zapobiegając wystąpieniu anemii.

 

Niedostateczna podaż tej substancji do organizmu kobiety w ciąży może prowadzić do poronienia lub wystąpienia wad rozwojowych płodu, w tym do groźnego i nieodwracalnego niedorozwoju cewy nerwowej. Konsekwencją tych zaburzeń mogą być m.in. bezmózgowie, przepuklina mózgowa oraz rozszczep kręgosłupa u nienarodzonego dziecka. 

 

Wczesnymi objawami niedoboru kwasu foliowego są: zaburzenia mowy i wzroku, mrowienie oraz drętwienie rąk i nóg, zaburzenia pamięci, problemy z koncentracją, obniżenie nastroju, zaburzenia motoryczne, bladość, owrzodzenia w jamie ustnej, przebarwienia płytki paznokciowej, zmęczenie, osłabienie, bóle głowy, skrócony oddech.

Witamina D

Obecność optymalnej ilości witaminy D w organizmie matki jest niezwykle istotna z punktu widzenia prawidłowego przebiegu ciąży. Niedobór tej substancji może skutkować gorszym rozwojem łożyska, wystąpieniem cukrzycy ciążowej u pregorektyczki lub hipokalcemii u płodu. W późniejszych latach dziecko, które w okresie płodowym doświadczyło niedostatecznej podaży witaminy D do organizmu, może zmagać się z astmą oskrzelową, cukrzycą czy łamliwością kości.

 

Powszechnie wiadomo, że witamina D jest wchłaniana przez skórę, którą uprzednio wystawimy na działanie promieni słonecznych. Ilość substancji którą możemy w ten sposób pozyskać, jest jednak niedostateczna, dlatego też zalecane jest przyjmowanie jej w syntetycznej formie z pożywieniem lub suplementami diety. Warto też podkreślić, że opalanie ciała w ciąży jest niewskazane ze względu na fakt, że promieniowanie UV zaburza wchłanianie się witaminy B9.

 

Wczesne objawy niedoboru witaminy D w organizmie to: bóle mięśni i kości, przewlekłe zmęczenie, bezsenność, utrata apetytu, choroby przyzębia, biegunki, spadek odporności, ogólne osłabienie organizmu.

Witamina C

Witamina C, czyli kwas askorbinowy, odpowiada m.in. za wzmacnianie odporności organizmu. Wspomaga również przyswajanie żelaza, co jest szczególnie istotne dla kobiet spodziewających się dziecka. Z punktu widzenia zdrowia płodu, niedostateczna podaż tego składnika diety prowadzi do nieprawidłowości w rozwoju centralnego układu nerwowego. Przede wszystkim wpływa negatywnie na strukturę hipokampu, czyli obszaru mózgu odpowiedzialnego za pamięć i koncentrację.

 

Objawy niedoboru witaminy C to: ogólne osłabienie organizmu, stany zapalne błon śluzowych, trudniejsze gojenie się ran, nadciśnienie tętnicze. 

 

Anoreksja ciężarnych wiąże się często z niską masą urodzeniową noworodka. Zgony okołoporodowe częściej dotyczą takich dzieci niż niemowląt urodzonych z prawidłową masą ciała. Inne zagrożenia dla dziecka wynikające z wystąpienia zaburzeń odżywiania u matki to przede wszystkim:

  • zaburzenia wzrostu (np. mniejszy obwód głowy niż u dzieci zdrowych),
  • opóźniony rozwój fizyczny i umysłowy,
  • zaburzenia rozwoju struktur mózgowych,
  • wady wrodzone,
  • choroby genetyczne,
  • problemy z oddychaniem,
  • zaburzenia łaknienia.

 

Niedożywienie w czasie ciąży generuje również problemy z karmieniem nowo narodzonego dziecka. Niedostateczna podaż substancji odżywczych do organizmu matki jest częstą przyczyną zatrzymania lub spowolnienia laktacji.

Zagrożenia wynikające z nadmiernego wysiłku fizycznego w ciąży

Pregoreksja wynika z braku akceptacji dla zmian zachodzących w organizmie w czasie ciąży. W związku z tym jednym z objawów choroby jest dążenie do zrzucenia dodatkowych kilogramów poprzez uprawianie sportu. Skutkiem takich działań może być krwawienie z dróg rodnych, przedwczesny poród, a nawet poronienie. Intensywne ćwiczenia powodują odpływ krwi z łożyska do pracujących mięśni, a to prowadzi do niedotlenienia płodu i nieprawidłowości w jego rozwoju.

 

Warto również zwrócić uwagę, że nadmierny wysiłek w ciąży wiąże się ze zwiększonym (w stosunku do normy) ryzykiem kontuzji. Wytwarzana w tym okresie przez organizm relaksyna wpływa na ścięgna i stawy, zwiększając ich elastyczność. Ma to na celu przygotowanie ciała ciężarnej do porodu. Skutkiem ubocznym takiego stanu rzeczy jest fakt, iż ciało kobiety częściowo traci stabilność, a jej tkanki są bardziej podatne na uszkodzenia.

 

Ryzyko kontuzji jest również związane z faktem, iż z każdym miesiącem ciąży brzuch kobiety spodziewającej się dziecka staje się coraz większy. W związku z tym zmienia się środek ciężkości, a to prowadzi do osłabienia umiejętności utrzymywania równowagi. Wszelkiego rodzaju aktywności powiązane z – nawet chwilowym – odrywaniem stóp od ziemi mogą skończyć się upadkiem lub innym uszkodzeniem ciała.

 

Czy zatem ćwiczenia w ciąży są całkowicie zakazane? Absolutnie nie. O ile lekarz prowadzący nie zadecyduje inaczej, przyszła mama może, a nawet powinna uczestniczyć w umiarkowanej aktywności fizycznej. Chodzi tu przede wszystkim o spacery czy łagodne treningi (np. jogi czy pilatesu) o intensywności dostosowanej do aktualnego stanu i możliwości kobiety. Istotne jest jednak to, że ćwiczenia powinny mieć na celu utrzymanie dobrego samopoczucia, a nie podejmowanie odchudzania w czasie ciąży.

Leczenie pregoreksji

Jednym z typowych objawów zaburzeń odżywiania jest fakt, iż osoba chora ukrywa swój problem przed otoczeniem. W przypadku kobiet cierpiących na pregoreksję objawy związane ze złym samopoczuciem czy wymiotami mogą być łatwo maskowane dolegliwościami typowymi dla ciąży. Z tego powodu należy zwracać szczególną uwagę na zachowania ciężarnej, ale również na jej sposób wypowiadania się o ciąży i o własnym wyglądzie. Wszelkiego rodzaju wątpliwości najlepiej jest od razu skonsultować z lekarzem.

 

Anoreksja kobiet ciężarnych powinna być leczona dwutorowo. Ponieważ należy ona do zaburzeń psychicznych, konieczne jest podjęcie terapii psychologicznej. Z uwagi na fizyczność objawów, drugim aspektem leczenia powinno być wypracowanie optymalnego sposobu odżywiania pod okiem dietetyka. Zdrowy styl życia jest niezwykle istotny nie tylko z uwagi na prawidłowy rozwój dziecka, ale również samopoczucie matki oraz jej szanse na szybki powrót do formy sprzed ciąży.

 

Leczenie zaburzeń odżywiania związanych z zajściem w ciążę nie powinno zostać wstrzymane po porodzie. Pregorektyczka skupiona na swoim wyglądzie i niepogodzona z faktem przytycia w ciąży może podejmować niebezpieczne aktywności również w okresie połogu. Chęć jak najszybszego powrotu do dawnej sylwetki może skutkować podjęciem restrykcyjnej diety oraz nadmiernie obciążających organizm ćwiczeń fizycznych. Skutkiem takich działań mogą być różnego rodzaju powikłania poporodowe, takie jak nietrzymanie moczu, rozejście się szwów czy rozległe krwawienia z dróg rodnych.

 

Ponieważ anoreksja ciążowa jest ściśle powiązana ze zdrowiem psychicznym, cierpiące na nią osoby wymagają szczególnej opieki ze strony otoczenia. Codzienne wsparcie najbliższych umożliwia im skuteczne wyleczenie się z zaburzeń odżywiania.

 

lek. Marta Dąbrowska