Dla młodej mamy karmienie noworodka jest wyjątkowym przeżyciem. Pozwala na nawiązanie bliskości z maluchem i kształtuje jego rozwój, m.in. przez dostarczanie przeciwciał odpornościowych. Niestety niekiedy ten niezwykły czas zostaje zakłócony przez zapalenie piersi i związane z nim przykre dolegliwości. W większości przypadków stan taki ustępuje po kilku dniach, jednak bez odpowiedniego postępowania mogą pojawić się powikłania. Wyjaśniamy, jak dochodzi do rozwoju stanu zapalnego piersi i jak radzić sobie z tą przypadłością.   

 

Czym jest stan zapalny piersi w trakcie laktacji? 

 

Zapalenie piersi to stan zapalny gruczołów piersiowych. Gruczoły te stanowią sieć pęcherzyków, w których wydzielane i przechowywane jest mleko matki. Te z kolei są połączone z siecią drobnych, kilkumilimetrowych kanalików pełniących funkcje drogi transportu mleka do brodawki sutkowej. Przepływ pokarmu rozpoczyna się pod wpływem oksytocyny wydzielanej w trakcie ssania piersi przez dziecko. Wówczas mleko wypływa przez drobne otwory - zwykle jest ich dziewięć, niekiedy tylko cztery. Aby pokarm mógł napłynąć do tak niewielkiej ilości otworów, kanaliki muszą ulec poszerzeniu nawet o ponad 60%. 

 

Uszkodzenie sieci przewodów i pęcherzyków mlecznych sprawia, że pokarm wydostaje się poza ich granicę, drażniąc pozostałe tkanki. W efekcie organizm uruchamia reakcje obronne, których celem jest wyeliminowanie zagrożenia i naprawienie szkód. Taką reakcją jest właśnie stan zapalny. Najczęściej dotyczy on jednej piersi, a z drugiej wypływ pokarmu odbywa się prawidłowo. Rzadko zapalenie piersi występuje obustronnie w tym samym czasie. Częstość występowania zapalenia piersi szacuje się na około co dziesiątą kobietę w okresie laktacji. 

 

Przypadłość ta najczęściej dotyczy kobiet karmiących między 2. a 6. tygodniem połogu, ale może wystąpić na każdym etapie laktacji. Zapalenie piersi podczas karmienia częściej dotyka kobiet, które mają bardziej zwarte gruczoły piersiowe pod względem budowy anatomicznej. W ich przypadku łatwiej dochodzi do zatkania przewodu mlecznego. Do zapalenia predysponuje także występowanie takiego stanu we wcześniejszych ciążach. 

 

Co może być przyczyną zapalenia gruczołów piersiowych? 

 

Za zapalenie mogą odpowiadać zarówno czynniki mechaniczne, jak i zakażenie bakteryjne. Najczęściej przyczyną zapalenia piersi jest zaleganie pokarmu w gruczołach mlekowych. Wyjaśniając w uproszczeniu, napływ pokarmu powoduje rozpieranie delikatnych struktur, co prowadzi do ich uszkodzenia. W efekcie do tkanek piersiowych napływają mediatory reakcji zapalnej. 

 

Zbyt intensywny napływ pokarmu może zdarzyć się np. po nagłym odstawieniu dziecka od piersi. Zastoje pokarmu pojawiają się również przy nieprawidłowej technice karmienia piersią. Młode matki karmiące mogą nie wiedzieć, że malucha trzeba przystawiać do piersi systematycznie, z odpowiednią częstotliwością, zwykle minimum 8 razy na dobę, co jest oczywiście kwestią indywidualną. 

 

Konieczne jest również przykładanie niemowlęcia naprzemiennie do obu piersi. Nieefektywne opróżnianie piersi skutkuje zaleganiem mleka w przewodach mlecznych i może przyczynić się do rozwoju zapalenia. Trzeba jednak pamiętać, że obrzmienie i ból piersi podczas karmienia to naturalne objawy, które nie wskazują jeszcze na stan chorobowy. 

 

Do zapalenia może dojść również na skutek uszkodzenia brodawek sutkowych, np. przy niewłaściwym przystawianiu malucha do piersi. Jeśli dziecko ssie łapczywie, chwytając za niewielką część brodawki zamiast za jej otoczkę, może dojść do wytworzenia się ran. To z kolei zwiększa ryzyko wnikania bakterii i rozwoju zakażenia. 

 

Do zapalenia piersi dochodzi częściej u matek zestresowanych i przemęczonych. Także nieodpowiednia dieta, anemia i osłabienie zwiększają ryzyko niepowodzeń w okresie laktacji. Niewskazane jest również uciskanie piersi. W całym okresie laktacji ważny jest dobór miękkiego biustonosza, który będzie jednocześnie wygodny, ale też zapewni stabilne podtrzymanie biustu. 

 

Jakie mogą być objawy zapalenia piersi? 

 

Początkowo objawy zapalenia piersi mogą przypominać nawał pokarmu i przeziębienie. Pierś staje się nabrzmiała, pełna, tkliwa. Zwykle dochodzi do ocieplenia i zaczerwienienia fragmentu piersi. W odróżnieniu od nawału pokarmu pojawiają się też objawy ogólne, takie jak:

  • osłabienie,

  • złe samopoczucie,

  • bóle głowy,

  • bóle mięśni,

  • dreszcze,

  • gorączka. 

W większości przypadków pojawia się wysoka gorączka i objawy ogólne. Często temperatura ciała wzrasta nawet powyżej 38,5 stopni Celsjusza. Zdarza się jednak, że gorączka nie występuje, co nie oznacza, że nie doszło do rozwoju zapalenia. 

 

Możliwe powikłania po zapaleniu

 

Zapalenie piersi jest poważnym stanem, który wymaga natychmiastowego leczenia. Nie można lekceważyć dolegliwości, ponieważ jednym z możliwych powikłań jest ropień piersi, który może wymagać wykonania drenażu. Najczęściej po nacięciu ropnia dąży się do umożliwienia dalszego karmienia dziecka piersią. W niektórych przypadkach leczenie może prowadzić do zakończenia karmienia. Wciąż jednak ważne jest, aby odpowiednio opróżniać gruczoły mlekowe, co ogranicza rozprzestrzenianie się infekcji. Nieleczone lub nieskutecznie leczone zapalenie piersi może też skutkować nawrotami stanu zapalnego, co znacznie osłabia matkę i zniechęca do karmienia. 

 

Na czym polega leczenie zapalenia piersi? 

 

Jeśli na sutku nie występują rany, stosuje się leczenie objawowe. Zwykle zaleca się przyjmowanie leków o działaniu przeciwzapalnym i przeciwgorączkowym oraz stosowanie domowych metod łagodzących dolegliwości. Przy ranach, które stanowią łatwą drogę wnikania drobnoustrojów, wskazane może być wdrożenie antybiotykoterapii. O konieczności leczenia antybiotykiem decyduje lekarz. Przy odpowiednim postępowaniu dolegliwości zwykle ustępują po kilku dniach. Jeśli jednak objawy nie mijają lub mają charakter nasilający się, należy ponownie zgłosić się do lekarza. Być może konieczne będzie wykonanie posiewu pokarmu, na podstawie którego specjalista dobierze leki. 

 

Jak postępować przy zapaleniu? Czy można karmić? 

 

Dolegliwości są wyjątkowo dokuczliwe najczęściej w pierwszych dniach zapalenia. W tym czasie zaleca się odpoczynek w łóżku. Jeśli z piersi nie wypływa krew i ropa, nie należy przerywać karmienia. Wręcz przeciwnie, dziecko trzeba przystawiać do chorej piersi jak najczęściej. Umożliwia to jej opróżnienie i przynosi ulgę. Pamiętaj, aby w pierwszej kolejności przystawiać niemowlę do chorej piersi - kiedy maluch jest głodny, efektywniej ją opróżni. Dopiero w następnym kroku przykładaj dziecko do zdrowej piersi. 

 

Zmieniaj często pozycje karmienia, co zmniejszy ryzyko zastoju pokarmu. Zwracaj również szczególną uwagę na prawidłowy sposób przystawiania dziecka do piersi. Wiele karmiących matek w pierwszych tygodniach po porodzie ma z tym problem. Warto więc zwrócić się o pomoc do poradni laktacyjnej lub położnej. 

 

Przy obrzęku i silnym bólu pomocne są domowe sposoby. Po karmieniu możesz nałożyć na pierś zimne okłady. Ulgę kobietom karmiącym piersią przynoszą okłady ze schłodzonych liści kapusty. Działają one przeciwbólowo i ściągająco. Wystarczy, że włożysz liście do lodówki na ok. 2 godziny, po czym lekko rozbijesz tłuczkiem do ziemniaków, tak aby wydobył się sok. Kolejno obłóż pierś liśćmi i pozostaw do czasu następnego karmienia. Pamiętaj, żeby liście były czyste. 

Jeśli przeszłaś zapalenie piersi, pamiętaj, że sytuacja taka może się powtórzyć. Ważna jest więc odpowiednia profilaktyka. Systematyczne, częste karmienie dziecka umożliwi przepływ mleka i właściwe opróżnianie piersi. Jeśli Twoje sutki są podrażnione, staraj się jak najszybciej łagodzić objawy i nie dopuszczać do ich pękania. Wiedząc, na czym polega zapalenie piersi, możesz znacznie zmniejszyć ryzyko jego rozwoju. 

 

 

lek. Marta Dąbrowska